Hamlet, prins van Denemarken
Op deze plek geven we in – op speciaal verzoek – wat basale informatie en analyse van Hamlet. Gezien de haast houden we het wat ‘snel en simpel’. Dat is uitgerekend met Hamlet uiteraard een contradictio in terminis, maar… het is niet anders. In ieder geval wemelt het rondom Hamlet van de bronnen en behandelingen, in zulke overstelpende hoeveelheden, met allerlei aanpak en uitslag, dat er nauwelijks nog iets aan toe te voegen lijkt. Hamlet breekt nog steeds alle records met woorden, woorden, woorden. Let op voorgaande formulering….
Hier zal vooral het handelingsverloop aan de orde komen, met de onvermijdelijke zoektocht naar het lijden.
Eerlijk gezegd is de discussie rond het lijden hier vaak een lastige, zelfs onbegonnen zaak. En enige uitleg op papier is helaas minder efficiënt dan de gebruikelijke mondelinge polemiek in de lessen.
Daar staat dan goddank tegenover dat het handelingsverloop toch wel snel en eensgezind te achterhalen valt.
Deze hoofdstukken over HAMLET zijn dus nog in aanbouw. Dat wordt wachten, wachten, wachten... op nadere daden… Let op voorgaande formulering. Aldus Godot.
INTRO
Gebruikte tekst-uitgave
Voor citaten gebruiken wij hier de vertaling van Bert Voeten, Amsterdam 1974.
Ook voor de nummering van de bedrijven en scènes volgen wij de structurele indeling van deze uitgave. Vanzelfsprekend is deze niet, want bij uitgaven van Hamlet worden er diverse indelingen gehanteerd, afhankelijk van de gebruikte oorspronkelijke bronnen. De reeks van vele scènes wordt dan volgens een andere formule tot vijf bedrijven gegroepeerd. En ook: wat in de ene uitgave één scène vormt, wordt in de andere uitgave soms in meerdere scènes verdeeld. B.v: de scène die in de uitgave van Bert Voeten staat gemarkeerd als de eerste scène van het vierde bedrijf (IV.1), wordt in andere uitgaven de vierde scène uit het vierde bedrijf (IV.4) In dat geval wordt de grens tussen het derde en vierde bedrijf dus eerder ingevoerd en ook worden daar andere scène-grenzen toegepast.
.
Duur van de uitvoering
Onder de tragedies van Shakespeare vraagt de voorstelling van Hamlet verreweg de meeste tijd – zeker een uur of vier. Destijds had het publiek de tijd. Daar tegenover staat Macbeth, als de kortste tragedie uit de reeks. De vele verfilmingen van Hamlet duren meestal tussen de twee en drie uur. Eén van de zeldzame films die Hamlet in volledige lengte laten zien is van Kenneth Branagh, regisseur en hoofdrolspeler (1996). Deze film duurt 242 minuten, dus vier uur + twee minuten! Dat is dan gelijk aan de duur van een volledige toneel-uitvoering van Hamlet. Alhoewel… volgens Jan Kott (zie beneden) zou een volledige voorstelling zes uur duren. En Hamlet in de regie van Heiner Müller duurde zelfs zeven-en-een-half uur (Berlijn, 1990). Zelf zag ik in 1982 in Berlijn de regie van Klaus Michael Grüber in het Theater am Lehninerplatz. Avondvoorstelling met twee pauzes, einde na middernacht. In 1988 zag ik de uitvoering van De Appel, regie Erik Vos. Deze voorstelling duurde van 14.00 tot 18.00 uur.
Hamlet oogst niet alleen de inmiddels onvermijdelijke loftuitingen en bewondering, maar daarnaast ook wel relativering en afstand. Zeker niet iedereen zal Hamlet naar voren schuiven als het meest geslaagde drama aller tijden. Juist de zeer lange duur van het stuk is vaak het punt van kritiek: te traag, te uitgebreid, voorbij de kern van de zaak – het zou compacter, krachtiger en korter mogen. Ironisch genoeg kan men ook stellen, dat uitgerekend déze voorstelling nooit lang genoeg kan duren, als Hamlet het zelf mocht zeggen… Want subtitel van deze trage wraak-tragedie kan zijn: ‘Uitstel van executie….? Heel graag!’
.
Varianten
Hamlet kent als geen ander toneelstuk een bijna oneindige reeks van uitvoeringen, bewerkingen, verfilmingen, interpretaties… hoe men het ook mag noemen. We beperken de onmogelijke opsomming hier tot enkele willekeurig gekozen curiosa.
Harrie Hageman, theatermaker en beeldend kunstenaar, werd bekend dankzij zijn controversionele en ‘snelle Hamlet’, gespeeld door acht net afgestudeerde acteurs en actrices, 1989. In deze voorstelling kreeg het publiek de complete tekst in twee uur toegediend. Geen woord geschrapt, en toch alle tekst in minder dan de helft van de tijd gepropt.
Het kan natuurlijk nog veel korter, wat voor jong publiek wel zo handig lijkt. Vaak met een stevig ingekorte en aangepaste tekst.Het Eindhovense jeugdtheatergezelschap ‘Het Paard dat Vliegt’ bracht in 2011 een versie voor kinderen van 8 tot 14 jaar. Gespeeld door drie acteurs/muzikanten in regie van Reem Wittenbols. Waarmee ook de personele bezetting tot een minimum is terug gebracht.
Verder gaf ooit Jeugdtheaterschool Rabarber in regie van Rosa Peters het publiek de kans om in 40 minuten Hamlet te zien passeren. Een record zal dat toch niet zijn, mogen we aannemen. Wie kent er nog kortere versies?
Die vraag is dan eenvoudig te beantwoorden: Tom Stoppard geeft in de titel van zijn variant reeds een helder vooruitzicht: Hamlet in 15 minuten (2007).
Tom Lanoye schreef vanuit het oorspronkelijke Hamlet een geheel nieuw, eigen toneelstuk onder de titel Hamlet vs Hamlet, gespeeld door Toneelgroep Amsterdam, 2014. Een titel waarin het innerlijk conflict wordt gevat.
Tenslotte nogmaals naar Heiner Müller, die in 1977 een korte schets maakte van negen pagina’s, onder de titel Die Hamletmaschine. Geen traditionele verhaallijn, maar een aantal scènes en monologen, waarin Hamlet uit zijn rol stapt. In 1990 regisseerde Müller zelf ook een volledige Hamlet in Berlijn, waarin Die Hamletmachine het ‘spel-in-het-spel’ vormde. De duur van deze Hamlet-voorstelling: 7 ½ uur.
.
Bronnen
- Nergens is zoveel secundaire literatuur over verschenen als over Hamlet. Dat alles is dan ook simpel overal te vinden. Daarom hier geen enkele poging tot een opsomming. Hooguit enkele voor de hand liggende links en ook wat titels die ik zelf toch graag even vermeld!
. - Via makkelijke weg wat informatie over Shakespeare en Hamlet dankzij Nederlandse Wikipedia, voor snel overzicht en informatie.
Overigens zijn hier nogal opmerkelijke verschillen tussen de Nederlandse aanpak van het onderwerp ‘Hamlet’ en de Engelse of Duitse aanpak…! Drie maal typisch landelijk, om het zo maar te zeggen helaas, maar werkelijk waar…
. - Graag wijs ik hier op het waardevolle en toegankelijke werk van Jan Kott, Shakespeare tijdgenoot, Amsterdam 1967.
. - Plus: heldere toelichting en overwegingen bij de voorstelling van Hamlet door ‘t Barre Land.