KERSENTUIN, intro

Waar het gaat over het leven en het uitgebreide werk van Tsjechov houden we het in deze introductie zo kort mogelijk. Gelukkig kunnen we tegenwoordig gemakshalve verwijzen naar internet voor overige informatie, zoals via Wikipedia.

geschilderd door Osip Braze, 1898

Tsjechov (1860-1904) – studeerde medicijnen in Moskou, en schreef vele verhalen als bijverdienste. Op 24-jarige leeftijd begon hij zijn artsen-praktijk, waar hij met zijn neus bovenop alle dagelijkse lief en leed zat. Steeds meer richtte hij zich op het schrijverschap en 1886 beëindigde hij definitief zijn werk als arts. Hij verbleef enkele jaren op diverse plaatsen in Rusland en Europa, om uiteindelijk in 1898 een landgoed op de Krim te kopen. In 1901 huwde hij met actrice Olga Knipper, wijd en zijd bekend als actrice in zijn stukken. Als toneelschrijver had Tsjechov groeiend succes. Met zijn gezondheid ging het minder goed: in 1897 werd tuberculose vastgesteld. Vanaf 1903 ging zijn toestand hard achteruit. Hij schreef nog maar weinig. Zijn laatste werk was De Kersentuin. In 1904, enkele maanden na de première, overleed Tsjechov in het Duitse kuuroord Badenweiler. Hij werd begraven op de Novodevitsji  begraafplaats in Moskou, te midden van talloze grootheden uit kunst, politiek en sport. [Zie het bezoek aan Moskou door Toneelacademie Maastricht].

.
.
Tsjechov schreef zo’n driehonderd, voornamelijk korte verhalen, die inmiddels deel uitmaken van de wereldliteratuur. Zijn toneelwerk is dan wel minder omvangrijk wat betreft het aantal titels, maar is van grote invloed op de ontwikkeling van de toneelgeschiedenis. Na enkele producties met wisselend succes werd een eerste uitvoering van De Meeuw in Petersburg dermate negatief ontvangen, dat Tsjechov de toneelschrijverij volledig van zich afschoof. Althans… totdat De Meeuw vervolgens in Moskou werd gespeeld door het Moskous Kunsttheater (MXAT) in regie van Konstantin Stanislavski. Deze uitvoering werd een groot succes, met alle gevolgen: Tsjechov pakt de toneelschrijverspen met goede moed weer op en het logo van De Meeuw prijkt vanaf toen – tot heden ! – op het doek van het theater van het MXAT.

De Meeuw, het logo van MXAT

Het gezelschap kreeg nationaal en inter­nationaal grote waardering, o.l.v. de regisseurs Stanislavksi en Nemirovitsj-Dansjenko. Ook werden er nieuwe stukken van Tsjechov uitgevoerd, zoals Drie zusters en Oom Wanja, waarin zijn vrouw Olga Knipper de rol van Hélène speelde. In 1904 beleefde De Kersentuin de eerste opvoering, enkele maanden voor het overlijden van Tsjechov..

.

Anton Tsjechov en Olga Knipper

De samenwerking tussen Stanislavski en Tsjechov  in het werkproces vanuit de tekst naar de voorstelling was niet altijd zo harmonieus. Integendeel. Over de gewenste speelstijl liepen hun meningen  nogal uiteen. Tsjechov had iets anders voor ogen dan Stanislavsky liet zien. Dat was ook het geval bij De Kersentuin, dat Tsjechov nadrukkelijk aankaartte als komedie. Stanislavsky had echter geen boodschap aan Tsjechov’s genuanceerde knipoog naar de werkelijkheid – of zag die niet. En zo droeg De Kersentuin nog decennia – en ook internationaal – de stempel mee van ‘hoogst tragisch en bloedserieus’. Over dit onderwerp later meer.

.
In 1989 brachten wij, docenten en studenten van de Toneelacademie Maastricht, een tegenbezoek aan de toneelschool van Moskou, nog steeds onder de hoede van het MXAT, en nog steeds levendig verbonden met de namen van Stanislavsky en Nemirovitsj-Dansjenko. Wij hebben daar uitgebreid kennis gemaakt met de docenten en studenten, in de lessen, in de repetities,  bij de presentaties, aan de eettafel en op illustere locaties. Zie hier voor een reisverslag in aanbouw….

Een andere link voert u naar een roemruchte tv-scène van Van Kooten en De Bie (1986): theatermakers van die tijd ontwerpen daar terplekke een conceptueel concept voor een maar al te moderne voorstelling van De Drie Zusters van Tsjechov.
.

Toneelwerk van Tsjechov

Enkele van de vele korte, komische voorstellingen ….

De beer, klucht in één bedrijf, 1888
Het huwelijksaanzoek, klucht in één bedrijf, 1989
De bruiloft, toneelstuk in één bedrijf, 1890
Een tragicus tegen wil en dank, klucht in één bedrijf, 1890
Het jubileum, klucht in één bedrijf, 1891
Over de schadelijkheid van tabak, monoloog in één bedrijf, 1902

Alle avondvullende voorstellingen…

Ivanov,  komedie in vier bedrijven en vijf taferelen ?? drama in 4 bedrijven, 1889
De meeuw, komedie in vier bedrijven, 1896
Oom Wanja, scènes uit het landleven in vier bedrijven, 1896-99
Drie zusters, drama in vier bedrijven, 1901
De kersentuin, komedie in vier bedrijven, 1904.

Enkele uitvoeringen van De Kersentuin in Nederland

Het Residentie Tooneel, regie Johan de Meester, 1940
De Haagse Comedie
, regie Peter Scharoff, 1951
Globe
, regie Ton Lutz, 1970
Publiekstheater
, regie Ton Lutz, 1977 
Haagse Comedie
, regie Jean-Paul Roussillon, 1984
Het Nationale Toneel, regie Hans Croiset, 1990
De Trust, regie Theu Boermans, 1998
Het Nationale Toneel, regie Erik Vos, 2009
Hummelinck Stuurman, regie Gerardjan Rijnders, 2013
Maly Drama Theatre, Sint Petersburg, regie Lev Dodin, 2014
.           (gastvoorstelling Holland Festival 2015)
NTGent, regie Johan Simons, 2015.

.
Voor citaten maken wij dankbaar gebruik van de vertaling van Ton Lutz en Chiem van Houweningen, gemaakt voor de uitvoering door het Publiekstheater, première 5 februari 1977, Amsterdam. Deze vertaling is zeer de moeite waard dankzij de jarenlange ervaringen van Ton Lutz met het vertalen en uitvoeren van het werk van Tsjechov.  Hij regisseerde De Kersentuin twee keer, zoals de lijst laat zien. Zijn toelichting op de vertaling van Tsjechows werk citeer ik hier graag letterlijk – deze is naar mijn mening zeer de moeite waard, niet alleen waar het gaat om vertalingen van drama, maar evenzeer om de analyse, de interpretatie en de uitvoeringen ervan: kijk gewoon wat er stáát! Maar dat is vaak nog het moeilijkste.

TON LUTZ, bij zijn vertaling van De Kersentuin:
Het lijkt merkwaardig, maar de ervaring heeft mij geleerd, dat toneel-vertalingen vaak eerder verouderd zijn dan het oorspronkelijke werk.

Tsjechovs stukken zijn in de loop der jaren in verschillende goed klinkende vertalingen tot ons gekomen. Ik heb het persoonlijke genoegen gehad in verschillende voorstellingen mee te spelen, die door de Russische regisseur prof. Peter Sjarov waren gemaakt. En ik hoor hem nog uitroepen: ‘Mein Gott, was geschrieben? Holländisch so viele Wörter… Warum…? … Russisch ganz einfach.’Wij, de acteurs, kenden geen Russisch, konden hem dus niet antwoorden. Zijn aanwijzingen volgend vonden wij meestal een min of meer passend alternatief.
In mijn zoeken naar de ware Tsjechov heb ik voor mijn voorstellingen in de afgelopen jaren van bestaande vertalingen bewerkingen gemaakt, mijn intuïtie volgend en vergelijkingen makend met Engelse en Duitse vertalingen die van recentere datum waren dan de Nederlandse.  Meer en meer ben ik toen gaan begrijpen, wat Tsjechov bedoelde, toen hij na Maxim Gorki gelezen te hebben, opmerkte: ‘Beknoptheid is de zuster van talent.’
Dank zij de kennis van het Russisch van Chiem van Houweningen heb ik tenslotte de ware Tsjechov ontmoet. Wij hebben samen een nieuwe vertaling gemaakt, een toneel-tekst, spreektaal, volstrekt trouw aan het origineel, niet meer, niet minder en niet mooier dan er staat, volgzaam tot en met de dramaties zeer belangrijke interpuncties toe.
Helderder dan ooit heb ik de grootheid van Tsjechov als schrijver beseft.

Verder wijzen wij ook graag op de uitgave van de Verzamelde werken van Anton P. Tsjechov,
vertaald door Jolanda Bloemen en Marja Wiebersuitgegeven door Van Oorschot, Amsterdam 2013

In de literatuur en via internet is een overstelpende hoeveelheid informatie, analyse, commentaar en beeld te vinden. Het heeft dan ook geen zin om hier nog eens een lijstje met titels toe te voegen. Wel verwijs ik hier graag even naar de trilogie die Erik Vos schreef, over zijn 65-jarige loopbaan in de toneelwereld. In het laatste deel, ‘Herinneringen van een regisseur’ (2014), terugkijkend op zijn regie van De Kersentuin bij Het Nationale Toneel in 2010, beschrijft hij uitgebreid zijn overpeinzingen en ingrepen tijdens het intensieve repetitieproces voor deze komedie, met de verleidelijke valkuil van de tragedie. Deze productie van De Kersentuin in 2010 heeft helaas ook een pijnlijke overeenkomst met de oer-première in 1904. Tsjechow stierf enkele maanden ná zijn première van De Kersentuin – en tijdens de repetities van Het Nationale Toneel overleed onverwacht actrice Sacha Bulthuis, die hier de hoofdrol zou vertolken en die al meer dan twintig jaar meespeelde in de voorstellingen van Erik Vos. De rol werd toen overgenomen door Betty Schuurman.

Zie ook het interview met Erik Vos, in de Volkskrant, 13 november 2009.

Let op: Tsjechow komt graag in beeld met een peinzend handje… drie keer de zelfde pose!
                                               KLIK op de foto!

.zie verder > Kersentuin, Personages